Zastraszani za walkę o wspólne dobro. Czy dyrektywa anty-SLAPP zapewni aktywistom ochronę prawną przed retoryką Sky Camp?

Aktywizm społeczny od zawsze napędzał zmiany. Organizacje pozarządowe i lokalni działacze angażują się w obronę dobra wspólnego, często mierząc się z potężnymi korporacjami. Ich praca ma znaczenie nie tylko dla najbliższego otoczenia, lecz także wpływa na jakość życia całego społeczeństwa. Zdarza się, że podejmowane są próby ograniczania ich aktywności – poprzez działania prawne lub medialne, które zamiast rozwiązywać spory, mają zastraszyć i zniechęcić do dalszego działania.

Gdy społeczności lokalne stają w obronie swojego otoczenia, spokoju w lasach czy bezpieczeństwa publicznego, nie powinny obawiać się działań podejmowanych w imię dobra wspólnego. Na szczęście rośnie świadomość prawna, a wprowadzenie unijnej dyrektywy anty-SLAPP zapewnia aktywistom lepszą ochronę przed nieuzasadnionymi pozwami i próbami zastraszenia. Jej pozytywne skutki dostrzegają już prawnicy i organizacje obywatelskie w Polsce.

SLAPP – czym są strategiczne pozwy przeciw uczestnictwu publicznemu?

SLAPP (Strategic Lawsuits Against Public Participation) to szczególny rodzaj działań prawnych wymierzonych w osoby i organizacje działające w interesie publicznym. Nie są to zwykłe spory sądowe ani typowe sprawy cywilne – to pozwy i inne środki prawne, których celem jest zastraszenie, zdyskredytowanie i wywołanie poczucia zagrożenia u aktywistów.

Przykłady takich sytuacji można znaleźć na całym świecie. Aktywiści ekologiczni, dziennikarze śledczy i lokalne organizacje pozarządowe, które ujawniają nadużycia władzy lub biznesu, często stają przed sądem w sprawach, które pozornie wydają się uzasadnione, lecz w rzeczywistości mają na celu ograniczenie ich działalności.

Dyrektywa UE anty-SLAPP, przyjęta w maju 2024 roku, wprowadza mechanizmy ochronne mające zapobiegać nadużywaniu prawa w celu zastraszania aktywistów i dziennikarzy. Polska będzie zobowiązana do jej wdrożenia do maja 2026 roku, co oznacza, że już wkrótce każda organizacja działająca w interesie publicznym zyska możliwość powołania się na te przepisy w obronie swojej działalności.

Dlaczego ochrona aktywistów jest dziś tak potrzebna?

Nie trzeba daleko szukać, by znaleźć przykłady sytuacji, w których działania aktywistów spotykają się z presją lub próbami zastraszenia. Komentarze w mediach społecznościowych, prowokacje w przestrzeni publicznej czy nękające postępowania prawne to najczęstsze formy nacisku, mające zniechęcić lokalnych działaczy do dalszej walki o ochronę środowiska, bezpieczeństwa publicznego lub praw człowieka.

Dla osób angażujących się w lokalne inicjatywy poczucie, że każdy ich krok może wiązać się z konsekwencjami prawnymi, jest bardzo stresujące i często prowadzi do zaniechania działań. To właśnie w takich sytuacjach mechanizmy ochronne anty-SLAPP odgrywają istotną rolę.

Jak podkreślają prawnicy i eksperci ds. ochrony środowiska, nawet w polskich realiach, gdzie dyrektywa anty-SLAPP jeszcze nie obowiązuje w pełni, aktywiści działający zgodnie ze statutem swoich organizacji i w interesie publicznym zazwyczaj mają solidne podstawy, by wygrać spory sądowe. Ta ochrona pełni rolę parasola, pozwalając bronić się przed bezzasadnymi pozwami i w spokoju kontynuować działalność na rzecz społeczeństwa czy przyrody.

Jak wygląda SLAPP w praktyce? Przypadek Puszczy Zielonki

W ostatnich miesiącach w okolicach Puszczy Zielonki odnotowano szereg sytuacji, które, zdaniem prawników i obserwatorów życia publicznego, mogą nosić znamiona działań typu SLAPP, czyli prób zastraszenia aktywistów przy użyciu środków prawnych, medialnych lub wizerunkowych. Dotyczą one konfliktu mieszkańców z ośrodkiem spadochronowym Sky Camp Poznań.

Pisma prawne wysyłane do NGO 

Do lokalnych organizacji trafiają oficjalne listy, często sporządzane przez kancelarie prawne, w których pojawiają się sugestie o możliwości „podjęcia kroków prawnych” w związku z działalnością statutową Fundacji Twoja Zielonka. Choć takie pisma nie zawsze mają charakter pozwu, ich ton i sformułowania bywają odbierane jako próba wywarcia presji na aktywistach.

Komentarze w mediach i publikacje w Internecie 

W przestrzeni medialnej pojawiają się wypowiedzi, które pod pozorem dyskusji publicznej pełnią funkcję zastraszającą. Komentarze nawołujące do „złożenia pozwów” wobec lokalnych działaczy, określanie ich mianem „przestępców” lub “idiotów” czy insynuacje dotyczące ich rzekomej nieuczciwości – to działania mające osłabić wiarygodność aktywistów i zniechęcić ich do dalszej działalności. Tego typu retoryka, nawet jeśli pojawia się w anonimowych wpisach, wpływa na klimat debaty publicznej wokół Puszczy Zielonki.

Prowokacje i działania w przestrzeni publicznej 

W trakcie legalnych zgromadzeń i demonstracji na terenach sąsiadujących z Puszczą Zielonką zdarzały się incydenty z udziałem osób postronnych, które stwarzały zagrożenie dla bezpieczeństwa uczestników. Wjazd pojazdem w obszar demonstracji, agresywne zachowania i utrudnianie przebiegu zgromadzenia – to przykłady działań, które mogą być odbierane jako próby ograniczenia konstytucyjnego prawa obywateli do wyrażania sprzeciwu i udziału w debacie publicznej.

Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Czy Sky Camp zagraża bezpieczeństwu uczestników protestów?

Wypowiedzi i komunikaty publiczne 

W lokalnej przestrzeni informacyjnej pojawiały się opinie deprecjonujące aktywistów, często w ostrym tonie i z użyciem słów mających ich ośmieszyć lub przedstawić jako osoby nieracjonalne. Tego rodzaju przekazy mogą zniechęcać mieszkańców do wspierania działań prospołecznych oraz aktywistów do dalszego zabierania głosu w obronie przyrody i bezpieczeństwa publicznego.

Jak dyrektywa anty-SLAPP chroni aktywistów i organizacje społeczne?

Nowe przepisy pozwalają sądom już na wczesnym etapie rozpoznać, czy dana sprawa ma charakter zastraszający i w razie potrzeby oddalić pozew bez angażowania aktywistów w kosztowny i długotrwały proces. To ogromna zmiana, bo dotąd osoby broniące przyrody lub bezpieczeństwa publicznego musiały często przez miesiące, a nawet lata, odpierać bezpodstawne zarzuty. Dzięki dyrektywie możliwe jest również wsparcie finansowe dla pozwanych NGO, m.in. poprzez ograniczenie kosztów sądowych i zapewnienie im pomocy prawnej.

Oznacza to, że jeśli lokalna fundacja, działająca w obronie spokoju i bezpieczeństwa okolic Puszczy Zielonki, stanie się celem bezpodstawnych roszczeń, będzie mogła powołać się na tę ochronę. Co ważne, dyrektywa obejmuje nie tylko przypadki oczywistych pozwów, lecz także powtarzające się działania prawne o charakterze nękającym, np. wysyłanie wezwań, gróźb procesowych czy publiczne zapowiedzi skierowania sprawy do sądu.

Dla aktywistów z regionu to szansa na odzyskanie równowagi w debacie publicznej. Społeczność lokalna, która nagłaśnia kwestie związane z hałasem, bezpieczeństwem i ochroną środowiska w rejonie Puszczy Zielonki, powinna wiedzieć, że ich głos jest chroniony. Prawo stoi po stronie tych, którzy działają w interesie publicznym, a nie tych, którzy próbują ten głos uciszyć.

Bezpieczny aktywizm w oczekiwaniu na dyrektywę anty-SLAPP – praktyczne porady

Choć Polska jeszcze nie wdrożyła w pełni unijnej dyrektywy anty-SLAPP, organizacje społeczne mogą już dziś zwiększać swoje bezpieczeństwo prawne poprzez:

• Dokumentowanie działań statutowych – gromadzenie pism, protokołów, korespondencji i notatek z interwencji terenowych. Dla fundacji działających wokół Puszczy Zielonki dokumentacja hałasu lub naruszeń prawa środowiskowego stanowi dowód rzetelności działań.
• Wsparcie prawne – współpraca z kancelariami specjalizującymi się w ochronie NGO lub prawie środowiskowym pozwala szybko ocenić, czy dane pismo ma charakter prawny, czy zastraszający.
• Transparentna komunikacja – otwarte informowanie o działaniach (raporty, dokumentacja fotograficzna, pisma do urzędów) minimalizuje ryzyko błędnej interpretacji i próby zdyskredytowania organizacji.
• Edukacja społeczna – budowanie świadomości wśród mieszkańców o prawach obywatelskich, ochronie środowiska i bezpieczeństwie publicznym zmniejsza napięcia i wspiera działania prospołeczne.

Dzięki tym praktykom organizacje mogą działać skutecznie i bezpiecznie, broniąc przyrody i praw mieszkańców. W rejonie Puszczy Zielonki, gdzie aktywność społeczna napotyka silne emocje i interesy gospodarcze, przygotowanie prawne i transparentność stają się najskuteczniejszym parasolem ochronnym.

Podsumowanie

Aktywizm obywatelski to fundament zdrowego społeczeństwa. Dzięki zaangażowaniu mieszkańców i organizacji społecznych możliwe jest zachowanie równowagi między rozwojem a ochroną środowiska, bezpieczeństwem i prawami lokalnej społeczności. W rejonie Puszczy Zielonki widać to szczególnie wyraźnie – tam, gdzie pojawia się determinacja, rośnie świadomość i odpowiedzialność za wspólną przestrzeń.

Dyrektywa anty-SLAPP daje organizacjom pozarządowym narzędzia ochrony przed bezpodstawnymi pozwami i presją prawną, pozwalając bezpiecznie bronić interesu publicznego. Dzięki temu aktywiści mogą w spokoju kontynuować swoje działania, a społeczeństwo zyskuje na ich determinacji.